Znaczenie gestów i postaw w czasie Eucharystii

Kiedy i dlaczego stać w czasie Eucharystii? Po co nam określone postawy w liturgii? Znaczenie postaw i gestów opisuje Jacek Stasieło.

Każdy z nas żyje w świecie gestów. Przesiąknięta jest nimi każda dziedzina naszego życia. Wyciągamy rękę na przywitanie i pożegnanie, poklepujemy po ramieniu osobę obok, aby dodać otuchy. Listą różnych gestów i ich zastosowań można by zapełnić kilka stron. Dlaczego więc przebywając w Kościele, a szczególnie na Eucharystii widujemy coraz więcej osób, które skrępowane kręcą się w miejscu nie wiedząc, jak się zachować?

Anty-gesty liturgiczne

W wielu przypadkach sprawdza się zachowanie normalne: ludzie zachowując się tak jak wszędzie mają nadzieję, że nie zostaną za nic upomniani. W przestrzeni Kościoła jednak takie zachowanie się nie sprawdza. Nie jesteśmy bowiem w muzeum (choć wiele Kościołów to zabytki) ani też nie spacerujemy po bulwarach nad lokalnym jeziorem. Wchodząc do Kościoła jesteśmy w gościnie u „Największego Gospodarza”. Tak jak nie wnosimy błota na świeżo wyprany dywan na obiedzie u cioci, tak też winni jesteśmy szacunek Bogu Trójjedynemu, którego domem jest Kościół.

Nie wypada też zachowywać się tak, jak gdyby gościna, w której uczestniczymy była dla nas przykrym obowiązkiem. Zakładanie nogi na nogę a ręki za rękę jest dobre na spotkania ze znajomymi przy piwie, a nie na ucztę z Bogiem.

Innym niezwykle często spotykanym zachowaniem jest brak szczerości. Pojawia się on również w sferze zachowania na Mszy. Podobnie jak przy mówieniu „Kocham Cię” utarło się stawianie różnych warunków tej „miłości”, podobnie też w sferze liturgii wiele osób wyraża miłość tak, jakby Bóg był im obojętny. Klękajmy, gdy Bóg przychodzi do nas, aby nas przemieniać. Kucanie nie jest gestem liturgicznym.

Chwalmy Boga całym ciałem

Istnieje wiele gestów liturgicznych do których świadomego wykonywania jesteśmy wezwani podczas Liturgii. Pierwszym z nich jest:

Postawa stojąca

Wyraża ona powitanie (gdy Kapłan wraz ze służbą liturgiczną podchodzą do ołtarza)

słuchanie ważnej wiadomości (podczas czytania Ewangelii)

współuczestnictwo w sprawowanych obrzędach (cała Liturgia Eucharystyczna)

Postawa ta wiąże się ze złożonymi rękami w dwojaki sposób – składamy je bądź w sposób romański (palce zgięte, splecione, kciuki skrzyżowane), bądź też w sposób gotycki (palce złączone, wyprostowane, kciuki skrzyżowane). Optymalnym miejscem trzymania tych rąk jest przestrzeń pomiędzy pępkiem a klatką piersiową. Wybór innych miejsc jest… nieestetyczny.

Postawa siedząca

Wyraża ona oczekiwanie na rozpoczęcie uczty (przed rozpoczęciem Eucharystii)

zasłuchanie w Słowie Bożym (podczas czytań i psalmów)

włączenie się w przynoszenie na Ołtarz darów ofiarnych (podczas procesji z darami i przygotowania darów)

kontemplację, która jest owocem spotkania z Bogiem (po przyjęciu Komunii Świętej). 

Klęczenie

Jest ono wyrazem głębokiego oddania oraz miłości, jaką żywimy do Gospodarza, u którego jesteśmy na uczcie. Klęczymy na dwóch kolanach od momentu epiklezy (modlitwy do Ducha Świętego: „Uświęć te dary mocą Swojego Ducha” o uświęcenie przyniesionych darów ofiarnych) w Modlitwie Eucharystycznej, wstajemy po ukazaniu nam kielicha z Najświętszą Krwią

 klęczymy także po śpiewie Baranku Boży aż do intonacji pieśni bądź antyfony na komunię.

Klęczymy także przez moment podczas odmawiania Wyznania Wiary w Uroczystość Zwiastowania Najświętszej Maryi Panny oraz w Uroczystość Bożego Narodzenia.

Natomiast przyklękamy: wchodząc do Kościoła jak również przecinając pionową oś Kościoła, a także bezpośrednio przed przyjęciem Komunii Świętej (jeśli przyjmowana jest w procesji komunijnej).
 

Gesty

Nieodłącznym elementem każdej liturgii są również wykonywane przez nas gesty.

Znak Krzyża Świętego, którym rozpoczynamy i kończymy Eucharystię symbolizuje, iż w Imię Trójcy Przenajświętszej chcemy bądź to rozpocząć liturgię bądź też iść w świat, aby głosić prawdę o Chrystusie Zmartwychwstałym.

Innego wymiaru nabiera Znak Krzyża Świętego kreślony na czole, ustach oraz sercu przed odczytaniem Ewangelii. Wskazuje on iż rozumem i sercem pragniemy przyjąć, a ustami głosić Słowo, które dla nas stało się Ciałem.

Kolejnym z gestów jest przekazanie znaku pokoju. Symbolizuje on wzajemną zgodę i miłość pomiędzy zgromadzonymi na Eucharystii, która jest niezbędna do jej owocnego przeżycia (por. Mt 5, 23-24). Mszał Rzymski podaje, iż przekazuje się go w sposób zwyczajowo przyjęty. W Polsce jest to skłon bądź podane ręki osobom najbliżej stojącym. Dla porównania – w krajach latynoamerykańskich znak pokoju przekazywany jest poprzez pocałunek w policzek osób najbliżej stojących. 

Inne ze spotykanych gestów to: skłon, który jest wykonywany zawsze gdy podczas Mszy wypowiadamy Imię Jezus – poprzez szacunek dla Świętego Imienia, jak również przy fragmencie Wyznania Wiary i za sprawą Ducha Świętego przyjął ciało z Maryi Dziewicy i stał się człowiekiem – przez szacunek dla tajemnicy wcielenia; gest bicia się w pierś – pokutny gest wykonywany przy spowiedzi powszechnej (Spowiadam się Bogu Wszechmogącemu) – symbolizuje świadomość naszej grzeszności i ułomności (dlatego też bezzasadnym jest wykonywanie tego gestu przy modlitwie Baranku Boży). 

Istnieje również kilka gestów należących tylko do kapłana. Są nimi: prostracja (leżenie krzyżem przed rozpoczęciem liturgii w Wielki Piątek) oraz postawa oranta (rozłożone ręce podczas modlitwy). Spotyka się wiernych, którzy rozkładają ręce podczas modlitwy Ojcze Nasz, lecz Kościół jest stanowczo przeciwny takiemu używaniu tego gestu (por. Wskazania Episkopatu Polski po ogłoszeniu nowego wydania Ogólnego Wprowadzenia do Mszału Rzymskiego pod numerem 32).

Wszystkie te postawy i gesty są po to, abyśmy mogli bez przeszkód odnaleźć się w przestrzeni liturgicznej. Nie ma tam niepotrzebnych gestów, podobnie jak nie ma osób, które są zbędne. Wszystkich nas wzywa Bóg do tego, aby jak najbardziej świadomie przeżywać spotkanie z Nim przy stole Jego Słowa i Ciała.